Ελληνιστικό Νεκροταφείο
Το δυτικό και το ανατολικό νεκροταφείο της Πέλλας
1.Δυτικό Νεκροταφείο
Αμέσως έξω από το δυτικό τείχος της ελληνιστικής Πέλλας απλωνόταν το δυτικό νεκροταφείο της πόλης, το οποίο ερευνήθηκε σε έκταση το 2006 για την κατασκευή της δυτικής οδικής παράκαμψης του αρχαιολογικού χώρου. Τριανταεννιά τάφοι των ελληνιστικών χρόνων ανασκάφηκαν και τετρακόσιοι τάφοι ρωμαϊκών χρόνων, μέχρι τις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ, (βλ. εν. ρωμαϊκής Πέλλας).
Από τους ελληνιστικούς τάφους οι περισσότεροι έχουν τη μορφή λάκκου ή καλύπτονται από κεραμίδες στέγης. Τρεις είναι οι εγχυτρισμοί με τα καμμένα οστά των νεκρών τοποθετημένα σε τεφροδόχα αγγεία και 7 είναι λαξευτοί στο φυσικό βράχο, συλημένοι αλλά με ποικίλα κεραμικά ευρήματα. Έχουν κλίμακα καθόδου, διάδρομο πρόσβασης και ένα ή δύο θαλάμους. Ο διθάλαμος τάφος με αρ. 6 είχε χρωματισμένα κονιάματα στα τοιχώματά του, λίθινο ιωνικό θύρωμα στο δεύτερο θάλαμο και κτιστές νεκρικές κλίνες.
Μία ανάγλυφη επιτύμβια στήλη είχε τοποθετηθεί ως κάλυψη σε μεταγενέστερο τάφο. Παριστάνει τη νεκρή Αριστόκλεια να δεξιώνεται το σύζυγό της Χαιρεφάνη και τα δύο παιδιά τους. Χρονολογείται στον 3ο αι. π.Χ.
2.Ανατολικό νεκροταφείο
Η περιοχή έξω από το ανατολικό τείχος της Πέλλας χρησιμοποιήθηκε ως χώρος ταφής για τους Πελλαίους ήδη από το τέλος του 5ου αιώνα π.Χ., σποραδικά αλλά πολύ πιο εντατικά μετά από την κατάργηση του νεκροταφείου της Αγοράς και την επέκταση της πόλης στα χρόνια του Κασσάνδρου. Από εκείνη τη στιγμή και μέχρι το τέλος της ελληνιστικής Πέλλας υπήρξε το μεγαλύτερο νεκροταφείο της πόλης, με όλους τους τύπους της ταφικής αρχιτεκτονικής των ελληνιστικών χρόνων να αντιπροσωπεύονται σε αυτό.
Οι τάφοι είναι οργανωμένοι σε οικογενειακές συστάδες, που συχνά ορίζονται από κτιστούς περιβόλους και φέρουν επιτύμβια μνημεία: ανάγλυφα, γλυπτά ή στήλες απλής μορφής με επιγραφές που διασώζουν το όνομα και το πατρώνυμο των νεκρών.
Οι περισσότεροι είναι κτιστοί ή λαξευτοί κιβωτιόσχημοι ή θαλαμωτοί με τοιχώματα τα οποία συχνά διακοσμούνται με λευκά, χρωματισμένα ή διακοσμημένα κονιάματα. Ορισμένοι περιείχαν νεκρικές κλίνες με περίτεχνη διακόσμηση από υλικά όπως ο χρυσός, ο χαλκός, το γυαλί, το ελεφαντόδοντο και η φαγεντιανή.
Περιορισμένη φαίνεται ότι ήταν η καύση των νεκρών, με τα καμένα οστά να αποτίθενται σε λίθινες λάρνακες ή μεγάλα τεφροδόχα αγγεία. Μία αττική ερυθρόμορφη πελίκη με σκηνές από γάμο θνητών και θεών (βλ. εν.νεκρ) είχε χρησιμεύσει γι αυτό τον σκοπό και περιείχε τα οστά γυναίκας και επίχρυσο στεφάνι. Στεφάνια συνοδεύουν στο τελευταίο ταξίδι τους ανθρώπους που τιμήθηκαν στη ζωή τους ή που χαρακτηρίστηκαν ήρωες μετά το θάνατό τους. Διαφορετικός είναι ο συμβολισμός που έχουν τα μεμονωμένα χρυσά φύλλα με αναγραφές ονομάτων (Φιλοξένα, Ηγησίσκα) ή ενός μεγαλύτερου κειμένου «Φερσεφόνηι Ποσείδιππος μύστης ευσεβής». Αποτελούν διαβατήρια πειστήρια για τον μεταθανάτιο κόσμο των μυημένων στα μυστήρια της Ελευσίνας ή άλλες μυστηριακές λατρείες της Περσεφόνης.
Πολλά από τα ειδώλια που συνοδεύουν τους νεκρούς παρουσιάζουν μορφή του Διονύσου, της Περσεφόνης και της Αφροδίτης, θεών που σχετίζονται τόσο με το θάνατο όσο και με την αναγέννηση ή τη μεταθανάτια ζωή. Μία ατέλειωτη ποικιλία από διαφορετικές μορφές ανθρώπων και ζώων από τα πολυάριθμα εργαστήρια της Πέλλας συνοδεύουν τους νεκρούς στο ταξίδι τους προς τον Κάτω Κόσμο, προσφέροντάς τους προστασία, ή απλώς συντροφιά.
Τα αγαπημένα αντικείμενα του νεκρού (βλ. ενότητα οικιών) τον ακολουθούν για να ικανοποιούν τις καθημερινές ανάγκες του, ακριβώς όπως στη ζωή του: κοσμήματα, μυροδοχεία, χρυσοστόλιστα ρούχα, είδη καλλωπισμού για τις γυναίκες, εργαλεία, όπλα, αθλητικά σύνεργα και μια ποικιλία σκευών συμποσίου για τους άνδρες. Στους παιδικούς τάφους υπάρχουν περισσότερα πήλινα ειδώλια, παιχνίδια, γραφίδες και μελανοδοχεία, αλλά και μινιατούρες κεραμικών αγγείων.
- Κείμενο: Χάρης Τσούγγαρης - Αρχαιολόγος
